๒. จิตคืออะไร

ความหมายของจิต

จิต คือ ธรรมชาติที่รู้อารมณ์ หรือธรรมชาติที่ทำหน้าที่เห็น, ได้ยิน, รู้กลิ่น, รู้รส, รู้สึกต่อสัมผัส และ คิดนึกทางใจ จิตนี้ไม่ว่าจะเกิดในสัตว์ มนุษย์ เทวดา หรือพรหม ล้วนมีลักษณะร่วมคือ การรู้อารมณ์เหมือนกัน

จิตเป็นธรรมชาติที่มองไม่เห็น สัมผัสไม่ได้ ไม่มีรูปร่าง วรรณะ หรือสีสันใด ๆ แต่มีอยู่จริง เป็น นามธรรม ที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปอย่างรวดเร็ว โดยอาศัยเหตุปัจจัย

อำนาจของจิตมีมากมาย เช่น การกระทำ พูด คิด, การสั่งสมกรรม, การสร้างฤทธิ์, การทำสมาธิ, การทำอภิญญา จิตเกิดดับเร็วมาก ชั่วลัดนิ้วมือเดียวจิตสามารถเกิดดับได้ถึง แสนโกฏิขณะ (๑ ล้านล้านครั้ง) ซึ่งยากที่บุคคลทั่วไปจะรู้เท่าทัน

สถานที่เกิดของจิตทั้ง ๖

จิตมีแหล่งเกิดหลักอยู่ ๖ แห่ง ตามอายตนะทั้งภายนอกและภายใน ได้แก่:

• ตา → จักขุวิญญาณ (เห็นรูป)
• หู → โสตวิญญาณ (ได้ยินเสียง)
• จมูก → ฆานวิญญาณ (รู้กลิ่น)
• ลิ้น → ชิวหาวิญญาณ (รู้รส)
• กาย → กายวิญญาณ (รู้สัมผัส)
• ใจ → มโนวิญญาณ (คิดนึก)

คำว่า จิต หรือ วิญญาณ ในพระอภิธรรมหมายถึงสิ่งเดียวกัน และยังมีชื่อเรียกอื่น ๆ เช่น หทัย, มโน, มโนธาตุ, มโนวิญญาณธาตุ, วิญญาณขันธ์, มนายตนะ ซึ่งทั้งหมดนี้หมายถึง "จิต" นั่นเอง